17-19 marca 2013: W Niemczech ma premierę trzyodcinkowy serial Nasze matki, nasi ojcowie, wyprodukowany przez telewizję publiczną ZDF. Fabuła serialu – w tym obrazowanie polskiego ruchu oporu jako przesiąkniętego antysemityzmem – wywołuje kontrowersje. Ambasador RP w Berlinie oraz prezes TVP składają protesty. 

17-19 czerwca 2013: TVP1 emituje serial w Polsce: „TVP zdecydowała się ten obraz pokazać, aby polska opinia publiczna nie była «skazana jedynie na pośrednictwo dziennikarzy i polityków w ocenie niemieckiego serialu, nie mogąc wyrobić sobie w tej kwestii własnego zdania»” [Kucharski 2013]. Trzeci odcinek poprzedzony zostaje komentarzem historycznym. Serial zbiera dużą publiczność, a jego emisja wywołuje oburzenie wśród polityków, dziennikarzy i widzów.

20 czerwca 2013: Stowarzyszenie Reduta Dobrego Imienia działające w ramach Towarzystwa Patriotycznego – Fundacji Jana Pietrzaka składa do Prokuratury Rejonowej Warszawa-Mokotów zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa przez prezesa TVP, Juliusza Brauna, który „decydując o emisji tego filmu, zezwolił na publiczne znieważenia Narodu Polskiego, to znaczy dopuścił się współsprawstwa czynu opisanego w art. 133 kodeksu karnego” [Kucharski 2013]. Założyciel RDI publikuje oświadczenie, w który stwierdza, że „Braun nie tylko «znieważył naród», ale też «napluł w twarz żołnierzom Armii Krajowej i ich spadkobiercom, czyli praktycznie wszystkim Polakom». Tym samym TVP «wzięła udział w niemieckiej operacji propagandowo-politycznej mającej na celu przynajmniej rozmycie odpowiedzialności narodu niemieckiego za zbrodnie II wojny światowej»” [Kucharski 2013].

Koniec czerwca 2013: Prokuratura odmawia wszczęcia śledztwa z powodu braku znamion przestępstwa: „Analiza komunikatów biura prasowego TVP na temat serialu wykazała, że telewizja miała świadomość, że film jest kontrowersyjny. Informowała jednak, że celem emisji jest danie polskiemu widzowi możliwości wyrobienia sobie zdania na temat obrazu. Zamiarem nie było znieważenie narodu polskiego, ale wywołanie dyskusji. Tymczasem przestępstwo, o którym mówi art. 133 kodeksu karnego, można popełnić wyłącznie świadomie i z zamiarem bezpośrednim” – informuje rzecznik prokuratury Dariusz Ślepokura [Woźnicki 2013].

Czerwiec-lipiec 2013: Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego w odpowiedzi na interpelację poselską w sprawie emisji serialu powołuje się na ustawę z 29 grudnia 1992 r. zawierającą regulacje gwarantujące niezależność nadawców radiowych i telewizyjnych – zgodnie z  art. 13. nadawca kształtuje program samodzielnie i ponosi odpowiedzialność za jego treść [Odpowiedź ministra kultury i dziedzictwa narodowego…].

19 listopada 2013: Do krakowskiego sądu okręgowego wpływa pozew cywilny przeciw producentom niemieckiej telewizji ZDF złożony przez Zbigniewa Radłowskiego, kombatanta AK oraz Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej. Domagają się w nim zamieszczenia przeprosin wraz z informacją historyczną przez telewizje emitujące serial, zadośćuczynienia pieniężnego oraz usunięcia znaku graficznego – symbolu Armii Krajowej z serialu. „Zdaniem prawników z kancelarii Pasieka, Derlikowski, Brzozowska i Partnerzy, którzy reprezentują powodów, zostało naruszonych szereg dóbr osobistych w tym m.in. prawo do dumy narodowej, prawo do kultywowania tożsamości narodowej, prawo do niezakłamanej historii, prawo do godności osobistej, prawo do kultu zmarłych żołnierzy Armii Krajowej” [Pierwszy pozew… 2013] oraz prawa do wolności od mowy nienawiści [hp/ pz/ 2016].

18 lipca 2016: Rusza proces. Wcześniej pozwani wnosili o odrzucenie pozwu bez rozpoznania sprawy, powołując się na fakt, iż polski sąd nie jest właściwy do rozpoznawania sporu o charakterze międzynarodowym. Sąd oddalił argument o braku jurysdykcji krajowej uznając, że „polski sąd ma prawo i obowiązek procedować w tej sprawie, skoro film był dostępny na terenie Polski. «Ma też prawo ocenić tego skutki» – podkreślił sędzia Kamil Grzesik” [PAP/kw 2016]. Do procesu przystąpiła prokuratura „z uwagi na ważny interes społeczny” sprawy [PAP/kw 2016]. Rozpoczęcie procesu komentuje Prezes Reduty Dobrego Imienia: „Przez trzy lata musieliśmy czekać, żeby odbyło się pierwsze posiedzenie sądu w sprawie «AK przeciwko ZDF». To był wielki wysiłek prawny i organizacyjny, bo trzeba było wymyślić metodologię, żeby ten proces mógł się przed polskim sądem odbyć” [hp/ pz/ 2016]. Reduta Dobrego Imienia i jej sympatycy licznie relacjonują proces – publikują także w sieci zapisy całych rozpraw [część tych nagrań z archiwistycznych powodów umieszczamy w treści hasła – przyp. red.].

Koniec lipca–początek sierpnia 2017: Sąd powołuje biegłych z zakresu kinematografii (by ustalił kategorię gatunkową serialu i ocenił sposób przedstawienia w żołnierzy AK) oraz historii (do określenia zgodności z prawdą przedstawianych w serialu informacji historycznych).

18 grudnia 2018: Sąd wysłuchuje mów końcowych. Reprezentująca powodów mec. Monika Brzozowska-Pasieka zwraca uwagę, że 

przedstawienie żołnierzy AK w biało-czerwonych opaskach nie było przypadkiem, lecz celową intencją, a wśród przedstawicieli tej formacji nie występuje ani jedna pozytywna postać. Odniosła się również do najszerzej komentowanej w polskich mediach sceny, w której żołnierze AK pozwalają Żydom – zamkniętym w wagonie – odjechać na pewną śmierć, co – w jej opinii – wskazywać ma, że to Polacy winni są Holokaustu. Podkreślała również, że wolność artystyczna twórców nie może być nieograniczona, a wystąpienia nie należy traktować jako sprzeciwu wobec niej, ale jako „wołanie o prawdę” [Senkowska 2018].

Pełnomocnik twórców, mec. Piotr Niezgódka stwierdza, że

cała produkcja jest wyważona, a ingerencja w wolność artystyczną – niedopuszczalna. Podkreślił, że wartości takie, jak m.in. duma z własnej tożsamości i bycia Polakiem nie mogą być traktowane jako dobra osobiste. Zaapelował również o nieuleganie emocjom, które towarzyszą całej sprawie. Odpierał również argumenty jakoby film był przedsięwzięciem komercyjnym. Wskazywał, że jego celem było wywołanie w Niemczech debaty społecznej, a na uwzględnienie zasługuje fakt, że zostały w niej przedstawione niemieckie zbrodnie, a nie tylko „niemieckie cierpienie”. Wskazywał również, że „my też musimy rozliczyć się z tą sprawą”, a produkcja stała się głosem w debacie także w Polsce. […] Mówił, że uwzględniono w nim jedynie przypadki takich [antysemickich – red.] zachowań [wśród żołnierzy AK]. […] W opinii pełnomocnika twórców cała sprawa wywołała liczne debaty głównie dlatego, że z produkcji Nasze matki, nasi ojcowie wyłania się inny obraz Armii Krajowej niż ten, do którego jesteśmy przyzwyczajeni, a także dlatego, że została ona zrealizowana przez Niemców [Senkowska 2018]. 

28 grudnia 2018: Sąd wydaje wyrok. Orzeka, że ZDF i UFA Fiction mają opublikować przeprosiny, zawierające stwierdzenie, że Nasze matki, nasi ojcowie „zawiera w swej treści nieuprawnione sugestie dotyczące rzekomego współdziałania Armii Krajowej w przeprowadzeniu Holokaustu” i że „nieuprawniona jest też sugestia, że wszyscy żołnierze AK reprezentowali postawy antysemickie i nacjonalistyczne” [Wosion-Czoba, Senkowska 2018]. Przeprosiny mają być opublikowane w TVP1 oraz w kanałach telewizji niemieckiej, które wyemitowały serial. W ustnym uzasadnieniu wyroku sędzia Kamil Grzesik stwierdza, że 

nie kwestionuje i nie zamyka dyskusji historycznej, nie ma kwalifikacji do ocen źródeł historycznych, [ale] jednostronne, wyrwane z kontekstu zdarzenia, jednostkowe, nawet jeśli miały miejsce, przedstawione tak, że miały dać obraz całej Armii Krajowej, są nieuprawnionym działaniem. […] Jest gdzieś granica wolności artystycznej. Film fabularny nie może korzystać z pełnej swobody, nie może kształtować historii, nie może być nośnikiem ideologii i sąd powinien postawić granice. Ja staram się w tej sprawie tę granicę postawić, a nie zamknąć dyskusję, jaka się na temat roli Armii Krajowej czy zachowań określonych żołnierzy, które w tej masie 400 tys. ludzi się wydarzyły czy mogły wydarzyć. Nie było to przedmiotem postępowania w tej sprawie [Wosion-Czoba, Senkowska 2018]. 

Sędzia uznaje, że serial nie był wyłącznie fikcją, gdyż „nie był to do końca serial fabularny, bo zawierał inne elementy, tj. przeplatanie fragmentami kronik, imiona oraz daty urodzin i śmierci bohaterów, gazeta z epoki, audycja BBC, podanie nazwisk konsultantów historycznych, wywołujące wrażenie, że został oparty na autentycznych wydarzeniach” [Wosion-Czoba, Senkowska 2018]. Wyrok jest nieprawomocny. Obrońca oskarżonych zapowiada apelację, mówiąc: „Producenci serialu ubolewają, że sąd nie uwzględnił w należytym zakresie wolności twórczości artystycznej” [Wosion-Czoba, Senkowska 2018].

13 września 2019: Prezydent RP odznacza Zbigniewa Radłowskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi w pielęgnowaniu pamięci o najnowszej historii kraju. Zasługi te są bezpośrednio związane z wytoczonym ZDF procesem, co przyznaje sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta Wojciech Kolarski: „Niezłomność pana Zbigniewa Radłowskiego objawiła się niezgodą na fałszerstwo, kłamstwo powielane przez autorów serialu niemieckiej telewizji, który był potwarzą dla całego pokolenia Polaków” [Wosion-Czoba 2019].

8 grudnia 2020: Na skutek wniesionych apelacji sprawą zajmuje się sąd II instancji. Strona pozwana zarzuca wyrokowi I instancji emocjonalny ton, wyrażający raczej stosunek sądu do Armii Krajowej niż obiektywną ocenę sprawy oraz wskazuje na niemożność orzekania o naruszeniu dobrego imienia AK, jako że dotyczy to nieistniejącej już organizacji. W czasie rozprawy apelacyjnej adwokat reprezentujący ZDF zaznacza, że sąd „mylnie uznał, że wiedza historyczna jest czerpana z filmów [fabularnych – red.]” [Jabłoński 2021], podczas gdy jej właściwymi źródłami są opracowania historyczne – wskazuje w tym miejscu na książkę Dalej jest noc jako wiarygodne źródło, pokazujące spektrum antysemickich postaw wśród Polaków, także działających w AK.

23 marca 2021: Sąd Apelacyjny w Krakowie wydaje wyrok. Utrzymuje obowiązek przeproszenia Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej (zmieniając jego zakres), ale oddala w całości powództwo wniesione przez Zbigniewa Radłowskiego. Wyrok jest prawomocny.

24 marca 2021: Ze względu na liczne komentarze medialne, Sąd Apelacyjny w Krakowie wydaje obszerny komunikat wyjaśniający wyrok. Stwierdza w nim m.in.: 

W wygłoszonych po wydaniu wyroku ustnych motywach rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny podkreślił przede wszystkim, że podmiotom indywidualnym nie przysługuje ochrona praw przynależnych zbiorowości narodowej. Bezzasadne były zatem roszczenia powodów w zakresie, w jakim powodowie odwoływali się do potrzeby ochrony dobrego imienia Narodu, potrzeby prostowania nieprawdziwych informacji historycznych czy też weryfikacji prawd historycznych. Po drugie podkreślono, że Sąd nie jest właściwym miejscem dla ustalania jakiejkolwiek prawdy naukowej, w tym prawd historycznych, które z natury rzeczy winny być przedmiotem wolnej debaty publicznej. W konsekwencji powodom nie przysługuje ochrona, oparta na ochronie dobrego imienia Narodu, gdy wypowiadają się w aspekcie szerszym, niżby to wynikało z ich indywidualnej pozycji i indywidualnej sytuacji prawnej.

Określając ramy postępowania Sąd Apelacyjny wskazał, że przedmiotem oceny w sprawie jest wyłącznie (albo aż):

• czy wypowiedź twórcza (artystyczna), kreśląc fabularną filmową opowieść (przy wykorzystaniu także wątków obrazujących przejawy polskiego antysemityzmu), naruszyła prawa prywatne zindywidualizowanych powodów,
• a w przypadku oceny, że do naruszenia praw powodów doszło, to czy w ramach wolności twórczej (artystycznej) i w kontekście całości wypowiedzi fabularnej oraz jej celu doszło do przekroczenia granic tej wolności.

W rezultacie niniejsza sprawa niczym nie różni się od takich, w których zachodzi konieczność przeciwstawienia sobie dwóch chronionych przez prawo dóbr: praw prywatnych konkretnych osób z uwagi na przynależną im sferę dóbr osobistych oraz prawa korzystania z wolności (jakiejkolwiek w swej treści) wypowiedzi. W efekcie wynik sprawy jest rezultatem ważenia w ustalonych okolicznościach faktycznych tych często przeciwstawnych dóbr.

[…] W tym stanie rzeczy treść relacji medialnych, ukazujących rozstrzygnięcie sporu jako przesądzającego „prawdy historyczne”, czy też dającego ochronę wartościom narodowym, stanowi oczywiste przeinaczenie sensu wydanego przez Sąd Apelacyjny w Krakowie orzeczenia [Jurga 2021a].

Wrzesień 2021: PAP informuje, że producenci serialu złożyli do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną od wyroku. Brak dalszych informacji o rozpatrzeniu sprawy przez SN (stan na sierpień 2024).