28 listopada 2000: „Od dziś wystawienie sztuki teatralnej opartej na książce Kubuś Puchatek Alana A. Milne’a będzie złamaniem prawa” [Szczerbowska 2000]. W dwunastu polskich teatrach schodzą z afisza spektakle na motywach Kubusia Puchatka, m.in. przedstawienie Piotra Cieplaka Kubuś P. w warszawskim Teatrze Studio, jednogłośnie uznane za wydarzenie teatralnego sezonu, wyróżnione na festiwalu sztuki reżyserskiej w Katowicach. Wycofanie spektakli z repertuaru wynika stąd, że firma Curtis Brown z Londynu, reprezentująca spadkobierców Alana A. Milne’a, sprzedała prawa autorskie koncernowi Walt Disney. Tym samym firma Curtis Brown nie udziela już licencji na wystawianie adaptacji książek Kubuś Puchatek i Chatka Puchatka w polskich teatrach.
Przeciwko decyzji spadkobierców protestują poznańscy lalkarze, którzy zbierają podpisy pod petycją do ONZ o wpisanie Kubusia Puchatka na listę światowego dziedzictwa kulturalnego. „Puchatek jest własnością nas wszystkich” – głosi petycja podpisana przez kilka tysięcy osób. Akcja nie odnosi skutku – żaden polski teatr nie może wystawiać adaptacji książek Milne’a.
Umowa o prawach autorskich do przedstawień nie jest tożsama z licencjami praw autorskich na drukowanie książek. Spadkobiercy pisarza nadal posiadają prawa do edycji Puchatka z rysunkami Ernesta S. Sheparda, natomiast polski wydawca Nasza Księgarnia ma podpisane kontrakty na drukowanie polskiej wersji książki do 2004 roku.
Grudzień 2000: The Walt Disney Company rejestruje wizerunek i imię „Winnie the Pooh” jako znak towarowy i korzysta z ochrony praw do znaku, wymagając zezwolenia na jego użycie na prywatnych stronach www, w materiałach reklamowych i w adaptacjach teatralnych [Gradek-Lewandowska 2000].
Marzec 2001: The Walt Disney Co. za 350 milionów dolarów wykupuje całkowite prawa autorskie do postaci Winnie the Pooh i przejmuje od A.A. Milne Trust prawo do publikowania wizerunku wszystkich bohaterów książek. Disney Co. będzie je posiadał do momentu wygaśnięcia w USA praw autorskich majątkowych (2022-2024). Od 1960 roku Disney kupował tymczasowe prawa autorskie do wizerunku Kubusia Puchatka, które odnawiał co roku [Disney kupił… 2001].
Disney Co. na terenie całej Unii Europejskiej posiada osiemnaście zarejestrowanych znaków towarowych ze słowami WINNIE THE POOH. W samym Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) Disney posiada aż trzy rejestracje słownego znaku o nazwie WINNIE THE POOH, natomiast w polskim Urzędzie Patentowym, oprócz znaku słownego, zarejestrowano przedstawienie graficzne [Czemiel 2023].
Wiosna 2008: Do Polski przyjeżdża widowisko Disney Live! Winnie The Pooh, wyprodukowane przez związaną z Disneyem firmę Feld Entertainment. Bilety na wszystkie przedstawienia wyprzedano.
18 stycznia 2022: W Dniu Kubusia Puchatka (przypadającym w dniu urodzin A.A. Milne’a) w europejskich i polskich mediach pojawiają się informacje o przejściu do domeny publicznej powieści A.A. Milne’a Winnie the Pooh (1926) (znanej w Polsce jako Kubuś Puchatek). Towarzyszy temu zapewnienie, że odtąd można posługiwać się tym utworem lub jego częściami w dowolny sposób, bez konieczności pytania o zgodę uprawnionych z tytułu autorskich praw majątkowych.
Pod koniec stycznia pojawiają się w prasie sprostowania, z których wynika, że powieść Milne’a przeszła do domeny publicznej wyłącznie na terenie USA. Wynika to z różnic prawodawczych: w USA prawa autorskie majątkowe do konkretnego dzieła wygasają 96 lat po dacie publikacji – stąd przejście powieści Winnie the Pooh (opublikowanej w roku 1926) do domeny publicznej w USA. Natomiast w Unii Europejskiej prawa autorskie majątkowe trwają 70 lat po śmierci autora/rki – w Unii wszystkie książki A.A. Milne’a przejdą do domeny publicznej w roku 2026 (autor zmarł w roku 1956).
Kontekst prawny
Różnica między regulacjami prawnymi w USA i UE decyduje też o tym, że w USA w roku 2024 do domeny publicznej przeszły postaci z drugiej części (np. Tygrysek), ponieważ powieść The House at Pooh Corner (znana w Polsce jako Chatka Puchatka) ukazała się tam w roku 1928. Natomiast w Unii Europejskiej związek wygaśnięcia praw autorskich majątkowych z datą śmierci autora/ rki powoduje, że w roku 2026 cały dorobek A.A. Milne’a przejdzie do domeny publicznej [Kubuś Puchatek – niby w domenie publicznej… 2022].
Prawnicy ponadto ostrzegają, że przed wykorzystaniem utworów Milne’a należy mieć na uwadze praktykę koncernu The Walt Disney Company, który w 2001 roku wzmocnił ochronę własnych autorskich praw majątkowych w oparciu o ochronę przyznaną znakom towarowym.
System prawa własności przemysłowej, do którego przedmiotów wliczają się również znak towarowe, istnieje równolegle do ochrony przyznanej przez prawo autorskie, ma jednak nad prawem autorskim tę przewagę, że dziesięcioletnie okresy ochrony na dany znak towarowy mogą być przedłużane właściwie w nieskończoność. Dzięki takiemu działaniu, firma Disney ma prawa wyłączne do korzystania z postaci stworzonych przez Milne’a na terytoriach, na których dokonano rejestracji odpowiednich znaków towarowych. [Należy więc sprawdzać – red.] czy uprawnionemu z autorskich praw majątkowych nie przysługują inne prawa wyłączne przyznane za pomocą prawa własności przemysłowej. [Dopiero – red.] po upływie okresu ochrony przyznanej odpowiednio: znakom towarowym (10 lat z możliwością powtarzania), patentom (ochrona trwa 20 lat), wzorom użytkowym (ochrona trwa 10 lat) czy wzorom przemysłowym (maksymalna ochrona może trwać 25 lat), o ile uprawnieni do znaków towarowych nie zdecydują się na przedłużenie prawa ochronnego, te przedmioty prawa własności przemysłowej także trafiają do domeny publicznej i mogą być swobodnie używane na wszystkich polach eksploatacji, które obejmowało wygaszone prawo” [Szcześniak 2022].
Osobnej ochronie prawno-autorskiej podlega w Polsce tłumaczenie Ireny Tuwim jako odrębny utwór – skorzystanie z tego tłumaczenia wymaga skontaktowania się z działającą od 2006 roku Fundacją im. Juliana Tuwima i Ireny Tuwim sprawującą opiekę nad spuścizną literacką po tłumaczce [Gradek-Lewandowska 2020].
