Klątwa, reż. Oliver Frljić

(2017-2023)

Groźby karalne

Mowa nienawiści

obraza uczuć religijnych

ostrzegacze

wolność twórczości artystycznej

Teatr

18 lutego 2017: premiera Klątwy Stanisława Wyspiańskiego w reż. Olivera Frljica w warszawskim Teatrze Powszechnym.

Klątwa to bezkompromisowy i bezczelny spektakl o dominacji agresywnego katolicyzmu i nacjonalizmu. W jednej z pierwszych scen na stryczku zostaje powieszona figura Jana Pawła II [Mrozek 2017].

20 lutego 2017: przed budynkiem Teatru Powszechnego w Warszawie gromadzi się około 50 osób protestujących przeciwko spektaklowi Klątwa Stanisława Wyspiańskiego w reż. Olivera Frljića. Uczestnicy protestu starli się z policją i zwolennikami wolności słowa, odpalając race i próbując uniemożliwić widzom wejście do środka. Jeden z widzów, najprawdopodobniej zaatakowany żrącym płynem, został zabrany do szpitala.

Gdyby […] obrońcy wartości obejrzeli spektakl, zobaczyliby, że lewicowy reżyser i lewicowi artyści, w teatrze uznawanym za lewicowy i obyczajowo liberalny, opowiadają o klęsce polskiej lewicy i idei świeckiego, tolerancyjnego dla wszystkich jego mieszkańców państwa. Spektakl Frljića jest bezczelny i momentami bardzo śmieszny, ale jego wydźwięk jest bardzo smutny [Kyzioł 2017].  

21 lutego 2017: Program 2 Polskiego Radia wycofuje się z patronatu nad inscenizacją Klątwy Stanisława Wyspiańskiego w reż. Olivera Frljića w warszawskim Teatrze Powszechnym. Rzecznik Polskiego Radia Łukasz Kubiak w wypowiedzi dla magazynu „Press” stwierdza: „Jako nadawca publiczny nie możemy firmować treści niezgodnych z zapisami ustawy o radiofonii i telewizji dotyczącymi poszanowania przekonań religijnych” [KOZ 2017]. 

22 lutego 2017: Prokuratura Okręgowa Warszawa-Praga wszczyna z urzędu dochodzenie w sprawie obrazy uczuć religijnych, do jakiej miało dojść w spektaklu Klątwa Olivera Frljića w warszawskim Teatrze Powszechnym. Oficjalny komunikat rzecznika prokuratury Łukasza Łapczyńskiego stwierdza, że do obrazy uczuć religijnych mogło dojść „poprzez publiczne znieważenie przedmiotu czci religijnej”. Śledztwo ma się też toczyć w sprawie „publicznego nawoływania do popełniania zbrodni zabójstwa w trakcie spektaklu”. Prokuratura informuje, że podstawą do wszczęcia postępowania stały się „ogólnodostępne i wyemitowane w mediach materiały wideo” ze spektaklu Klątwa, materiały prasowe oraz krytyczne wypowiedzi osób publicznych, które zapowiadały złożenie „zawiadomienia o podejrzeniu popełniania przestępstwa”. 

Prawicowi komentatorzy zarzucają twórcom sztuki obrazoburstwo, pochwałę aborcji i podżeganie do zabójstwa. Szczególne kontrowersje budzą sceny wieszania pomnika papieża i hipotetycznej zbiórki na zabójstwo Jarosława Kaczyńskiego.

W oficjalnym komunikacie Konferencja Episkopatu Polski oświadczyła, że Klątwa „ma znamiona bluźnierstwa” i „znieważa osobę Jana Pawła II”. 

Paweł Łysak, dyrektor teatru, w oficjalnym oświadczeniu przypomina, że w Polsce panuje wolność artystyczna i wolność słowa i że spektakl będzie grany [Mobo, Teatr Powszechny… 2017].

23 lutego 2017: Na stronie Ordo Iuris pojawia się sporządzona przez dra Michała Skwarzyńskiego Opinia prawna dotycząca oceny spektaklu “Klątwa” w reżyserii Olivier [sic!]  Frjić’a [sic!] według strasburskich standardów ochrony wolności słowa

Spektakl „Klątwa” łamie standardy strasburskie wolności wypowiedzi i prowadzi do dewastacji debaty publicznej, poprzez celowe naruszanie praw innych osób, zwłaszcza przekonań religijnych. 

Spektakl „Klątwa” stanowi nadużycie wolności słowa, które może podlegać ocenie prawnokarnej w zakresie : naruszania wolności wyznania (przekonań religijnych), stanowienia pochwalania popełnienia przestępstw oraz znieważenia Rzeczypospolitej Polskiej. 

Sposób i zakres przekazu nie służy uzasadnionemu celowi, a ma za zadanie wyłącznie wzbudzić kontrowersje, naruszyć prawa innych, bez zachowania żadnych proporcji między przyjętym środkiem wyrazu artystycznego, a wartościom jakie ma przekazać sztuka. Co więcej, działanie korzystającego ze swobody ekspresji nie uwzględnia specyfiki państwa środkowoeuropejskiego, dotkniętego nazizmem i komunizmem, roli w obaleniu tego ostatniego przez św. Jana Pawła II, a także skutków problemu migracyjnego i praw uchodźców, gdzie ochrona prawnokarna przekonań religijnych może być środkiem dla zachowania porządku publicznego [Skwarzyński 2017; zapis oryginalny].

Maj 2017: TVP odwołuje produkcję, w której główną rolę miała zagrać Julia Wyszyńska, aktorka grająca w Klątwie Stanisława Wyspiańskiego w reż. Olivera Frljića.  

Czerwiec 2017: Twórcy Klątwy oskarżają polskie media kontrolowane przez państwo o „celowe wzbudzanie gniewu wśród opinii publicznej, prowadzące do ożywionych protestów oraz gróźb śmierci kierowanych do aktorów i pracowników teatru”. Twierdzą, że TVP zarejestrowała spektakl bez ich zgody i opublikowała fragmenty wyjęte z szerszego kontekstu, pragnąc celowo wywołać oburzenie widzów – „w szczególności poprzez błędne przedstawienie sztuki jako seansu nienawiści i podżegania do zabójstwa Jarosława Kaczyńskiego. Teatr obecnie wszczyna działania prawne przeciwko TVP” [Davies 2017]. 

Maj 2018: Marcin Saduś, rzecznik Prokuratury Okręgowej Warszawa-Praga, na temat śledztwa w sprawie spektaklu Klątwa: „Postępowanie jest w toku. Nikomu dotychczas nie przedstawiono zarzutów”. 

20 czerwca 2018: Prof. Eugeniusz Sakowicz, wykładowca Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego i współpracownik Konferencji Episkopatu Polski, powołany przez prokuraturę w charakterze biegłego dla sporządzenia opinii w sprawie Klątwy, orzeka, że spektakl Klątwa obraża uczucia religijne. 

Kwiecień 2019: Marcin Saduś, rzecznik prasowy Prokuratury Okręgowej Warszawa-Praga: „[Śledztwo] Pozostaje w toku. […] wykonano większość zaplanowanych czynności procesowych, w tym przesłuchano w charakterze świadków kilkudziesięciu pokrzywdzonych, jak również wszystkich aktorów biorących czynny udział w przedstawieniu, dyrektora Teatru Powszechnego w Warszawie, jego zastępcę oraz dwóch z trzech dramaturgów”. Saduś informuje także, że do sprawy trwającej w stołecznej prokuraturze dołączono akta postępowania prowadzonego w Słupsku, po tamtejszym wystawieniu Klątwy. Rzecznik dodaje, że śledczy analizują też materiały z postępowania, które zostało wszczęte po premierze sztuki Nasza przemoc i wasza przemoc tego samego reżysera, celem ewentualnego połączenia. Śledczy zastanawiają się także nad powołaniem kolejnych biegłych z zakresu religioznawstwa i teatrologii [Kunert 2019]. 

8 lutego 2023: Prokuratura Okręgowa Warszawa-Praga umarza postępowanie w sprawie spektaklu Klątwa. Postępowanie toczyło się w przedmiocie obrazy uczuć religijnych, nawoływania do popełnienia zbrodni i nawoływania do nienawiści. Prokuratura nikomu nie przedstawiła zarzutów, mimo wcześniejszych stwierdzeń, że zostały spełnione znamiona czynów zabronionych. „W spektaklu pojawiły się sceny takie jak ścinanie krzyża i obsceniczne wykorzystywanie krzyży, z których następnie utworzono karabiny, a także wulgarne znieważenie figury Jana Pawła II, znieważenie flagi Stolicy Apostolskiej czy namawianie publiczności do zbiórki na zabójstwo Jarosława Kaczyńskiego. Instytut Ordo Iuris złożył zażalenie na umorzenie postępowania” [Warszawa. Prokuratura Okręgowa umorzyła… 2023]. 

Z […] decyzją prokuratury nie zgadzają się prawnicy. – Czy państwo polskie jest w stanie zagwarantować ochronę naszych wartości religijnych? – zastanawia się po tej decyzji śledczych dr Artur Dąbrowski z Akcji Katolickiej Archidiecezji Częstochowskiej. – Można komuś wyrządzać krzywdę, zło i nie ponosić konsekwencji. Przecież treść tego przedstawienia jest jednym wielkim szydzeniem z wierzących [Baranowski 2023]. 

BIBLIOGRAFIA:

 

Baranowski Zenon, Bezkarność bluźnierców, “Nasz Dziennik” 2023, nr 32 z 8.02.2023. 

 

Davies Christian, Spektakl oskarżony o podżeganie widzów do morderstwa, „The Guardian” 4.08.2017, przedruk: „Dziennik Teatralny” 23.06.2017, tłum. Agencja ABC, http://www.dziennikteatralny.pl/artykuly/spektakl-oskarzony-o-podzeganie-widzow-do-morderstwa.html [dostęp: 8.03.2025]. 

 

KOZ, Polskie Radio przez „Klątwę” wycofało patronat nad spektaklami Teatru Powszechnego, press.pl 21.02.2017, https://www.press.pl/tresc/S.embed_link-K.C-B.1-L.3.zw [dostęp: 8.03.2025] 

 

Kunert Jan, Ponad dwa lata śledztwa w sprawie „Klątwy”. Bez zarzutów, konkret24.tvn24.pl 27.04.2019, https://konkret24.tvn24.pl/polska/ponad-dwa-lata-sledztwa-w-sprawie-klatwy-bez-zarzutow-ra930711-ls5791728 [dostęp: 8.03.2025]. 

 

Kyzioł Aneta, Skąd to święte oburzenie „Klątwą” w Teatrze Powszechnym? „Polityka” 22.02. 2017, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/1695242,1,skad-to-swiete-oburzenie-klatwa-w-teatrze-powszechnym.read?_ [dostęp: 8.03.2025].

 

Mobo, Teatr Powszechny. Prokuratura wszczyna śledztwo w sprawie spektaklu „Klątwa”, „Gazeta Wyborcza” 22.02.2017, https://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/7,54420,21404879,teatr-powszechny-prokuratura-wszczyna-sledztwo-w-sprawie-spektaklu.html [dostęp: 8.03.2025]. 

 

Mrozek Witold, Oliver Frljić – skandalista teatralny, „Gazeta Wyborcza” 20.02.2017, https://wyborcza.pl/7,112395,21398233,oliver-frljic-skandalista-teatralny-sylwetka.html [dostęp: 8.03.2025]. 

 

Skwarzyński Michał, Opinia prawna dotycząca oceny spektaklu “Klątwa” w reżyserii Olivier Frjić’a według strasburskich standardów ochrony wolności słowa, 23.02.2017, https://ordoiuris.pl/wolnosci-obywatelskie/opinia-prawna-dotyczaca-oceny-spektaklu-klatwa-w-rezyserii-olivier-frjica [dostęp: 8.03.2025]. 

 

Warszawa. Prokuratura Okręgowa umorzyła postępowanie ws. spektaklu „Klątwa”, e-teatr.pl 8.02.2023, https://e-teatr.pl/warszawa-prokuratura-okregowa-umorzyla-postepowanie-ws-spektaklu-klatwa-34089 [dostęp: 8.03.2025].