9 listopada 2012: producent wyświetlanego w kinach filmu Jesteś bogiem, studio „Kadr”, otrzymuje pozew o naruszenie dóbr osobistych Krzysztofa Kozaka, producenta muzycznego. Kozak uważa, że fabuła filmu godzi w jego wizerunek „który przekłamano w 90 procentach. […] Zostałem potraktowany jak pirat fonograficzny” [Kucharski 2012]. Powód żąda opublikowania przeprosin i zadośćuczynienia. Producenci tłumaczą, że film jest fikcją i został zabezpieczony w standardową formułę: „Fabuła filmu, choć oparta na faktach, stanowi artystyczną interpretację zdarzeń, losów i postaci w nim przedstawionych”. Mimo to Sąd Okręgowy w Poznaniu nakazuje przed kolejnymi projekcjami kinowymi emisję oświadczenia: „W związku z wytoczeniem przez pana Krzysztofa Kozaka powództwa o ochronę dóbr osobistych producent i dystrybutor filmu Jesteś Bogiem informują, iż przedstawienie postaci pana Krzysztofa Kozaka w filmie może potencjalnie stanowić naruszenie jego dóbr osobistych” [Muszyński 2012]. Ponadto sąd nakazuje zabezpieczenie powództwa, wstrzymując na sześć miesięcy dystrybucję filmu poza kinami (co blokuje edycję DVD czy Blu-ray).
13 listopada 2012: Krzysztof Kozak udziela wywiadu – w rozmowie z Sebastianem Kucharskim obszernie tłumaczy swoje stanowisko, stwierdzając m.in.: „Mamy w filmie autentyczne postacie raperów. I mamy też oszusta Kozaka. Dla mnie to pomówienia. […] występuję w filmie z imienia i nazwiska. Nie podlega dyskusji, że ktoś naruszył moje dobra. Pokazanie wizytówki z logo mojej firmy ewidentnie tę postać przypisuje do mnie” [Kucharski 2012].
14 listopada 2012: Ireneusz Kamiński, prawnik z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, wskazuje, że w sprawie sąd powinien wziąć pod uwagę szczególny wymiar wypowiedzi artystycznej, która posługuje się fikcją i przerysowaniem: „Istnieją oczywiście granice ochrony dobrego imienia, ale ograniczenia należy nakładać w wyjątkowych sytuacjach” [Pawłowski 2012].
3 grudnia 2012: twórcy – Maciej Pisuka (scenarzysta), Leszek Dawid (reżyser) i Jerzy Kapuściński (producent) – wydają obszerne oświadczenie, w którym ustosunkowują się do sprawy:
Pan Krzysztof Kozak […] [s]zeroko i barwnie mówi o wywołanych Filmem stratach moralnych, jakie miał rzekomo ponieść, jako prawy człowiek, przykładny mąż i ojciec oraz wydawca muzyczny.
Uważamy takie insynuacje ze strony pana Kozaka za absurdalne.
Dotychczas w oświadczeniach i wypowiedziach dla prasy zachowywaliśmy powściągliwość z uwagi na fakt, iż pierwszym forum naszej wypowiedzi winien być sąd. W kontekście wielu medialnych wypowiedzi Pana Krzysztofa Kozaka uznaliśmy jednak za stosowne zabrać głos.
Film Jesteś Bogiem jest filmem fabularnym.
Studio Filmowe KADR jak i twórcy Jesteś Bogiem wielokrotnie podkreślali, że „fabuła filmu, choć oparta na faktach, stanowi artystyczną interpretację zdarzeń, losów i postaci w nim przedstawionych” – co zostało wprost zastrzeżone w napisach końcowych Filmu.
Dotyczy to również epizodycznej postaci granej przez aktora Piotra Nowaka, z którą to postacią w sposób całkowicie irracjonalny zidentyfikował się pan Krzysztof Kozak.
Maciej Pisuk scenarzysta Filmu w jednym z wywiadów stwierdził, że: „Koza jest postacią filmową, która powstała w oparciu o wiele bardzo różnych inspiracji, w tym lekturę prasy, rozmowy ze świadkami, własne obserwacje.”
Wypowiedź powyższa obrazuje proces twórczy powstawania tej fikcyjnej postaci, która jest uosobieniem mechanizmów rynkowych i relacji biznesowych, występujących w tamtym czasie, zaobserwowanych i zdokumentowanych przez samego scenarzystę.
Identyfikowanie się Pana Kozaka z postacią filmową jest śmieszną, wręcz groteskową próbą uzurpacji nienależnego mu miejsca w dziele filmowym.
Film nie jest o panu Krzysztofie Kozaku i nigdy nie miał być, a wszelkie podobieństwo personaliów jest zupełnie przypadkowe [Gav 2012].
Oświadczenie zawiera Post Scriptum, w którym twórcy filmu wyliczają publiczne wypowiedzi Kozaka, w których wyraża on poglądy podobne do postaci filmowej.
27 czerwca 2013: przed Sądem Okręgowym w Warszawie (sprawa przeniesiona na wniosek pozwanych) rozpoczyna się proces. Pozwani powołują się na wolność twórczą (art. 73 Konstytucji RP) jako okoliczność wyłączającą bezprawność.
30 kwietnia 2014: Sąd uznaje producentów winnymi, nakazując opublikowanie przeprosin w prasie i na stronie internetowej (art. 24 par. 1 kc) oraz wypłacenie kwoty 50 tys. złotych zadośćuczynienia (art. 448 kc). Sąd uznał, że „nawet fabularyzowane ukazanie w złym świetle osoby, dla której powód był pierwowzorem, może mieć skutek w postaci naruszenia godności i dobrego imienia” [Rudak 2016], gdyż w filmie biograficznym „widz doszukuje się faktów” [Kuligowski, Osajda, Setla 2014]. Sędzia w działaniu twórców dopatrzyła się braku należytej staranności, nie zaś złej woli.
2014: producent i dystrybutor składają apelację. Powołują się nie tylko na naruszenie konstytucyjnej zasady wolności twórczości artystycznej, ale także na biografię Kozaka („w swoim życiu dopuszczał się działań znacznie gorszych niż postawa, jaką prezentuje bohater filmowy” [VI ACa 210/15]) i jego środowiskowy wizerunek.
2 marca 2016: Sąd Apelacyjny w Warszawie zmienia częściowo wyrok, uznając pozwanych winnymi naruszenia dóbr osobistych i nakazując publikację przeprosin. W uzasadnieniu stwierdza, że „niniejszy proces nie jest […] «sądem nad powodem» i jego dotychczasowym życiem, lecz służyć ma ocenie, czy naruszenie dóbr osobistych powoda wymaga udzielenia mu ochrony przewidzianej w art. 24 § 1 k.c. Nawet gdyby powód zachowywał się w sposób nieetyczny w stosunku do osób trzecich, nie upoważniało to pozwanych do bezprawnego naruszenia jego dóbr osobistych” [VI ACa 210/15]. Sąd oddala natomiast roszczenie do zadośćuczynienia, wskazując, że przysługuje ono tylko przy zawinionym naruszeniu dóbr osobistych, zaś pozwani (w przeciwieństwie do autora scenariusza) nie mieli wiedzy o istnieniu Kozaka.
Komentarze
Andrzej Michałowski (prawnik) uznał kształt zabezpieczenia powództwa za bardzo pozytywny: „Zazwyczaj sądy stosują wręcz łopatologiczne zabezpieczenia, zakazując po prostu określonego działania. Tutaj sąd podjął próbę ucieczki od takiej drogi”; zwracał uwagę, że „takie dzieła [publikacje książkowe czy filmowe – red.] można zniszczyć samym zabezpieczeniem. A należy przecież pamiętać, że zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia” [Krzyżanowska 2012]. Z kolei Roman Pawłowski (krytyk kultury) dostrzegał w decyzji o zabezpieczeniu przejaw „nieszczególnie dotkliwej” cenzury prewencyjnej. Pawłowski umieścił sprawę Jesteś bogiem w jednym szeregu z filmem Henryka Dederki Witajcie w życiu oraz książki Nocnik Andrzeja Żuławskiego, pytając zarazem „czy sala sądowa to dobre miejsce na debatę o tym, co w filmie czy literaturze jest faktem, a co fikcją, i czy polski wymiar sprawiedliwości jest przygotowany na rozstrzyganie tego typu spraw” [Pawłowski 2012]. Postawiony przez Pawłowskiego problem nie doczekał się szerszej dyskusji.
